Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи сиёсии кишвари тозаистиқол нақши хос ва муҳим бозида, ба як нуқтаи меҳварӣ дар бунёди давлати соҳибихтиёр ва раванди ҳалли низоъҳои дохилию таҳкими давлатдорӣ табдил ёфт. Ин иҷлосия дар замоне баргузор шуд, ки Тоҷикистон аз буҳрони шадиди сиёсӣ ва иҷтимоӣ ранҷ мебурд. Зуҳуроти қувваҳои гуногуни сиёсӣ, аз ҷумла қувваҳои исломгарои радикалӣ, ки ба ҳаракатҳои нави демократӣ таъсири назаррас мерасониданд, сарнавишти ояндаи кишварро ба хатарҳои ҷиддии сиёсӣ ва иҷтимоӣ рӯ ба рӯ мекарданд.
Бӯҳрони сиёсии Тоҷикистон пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ба як дараҷаи шадид расид, ки дар он қувваҳои мухталифи сиёсӣ, идеологӣ ва динӣ дар талоши ҳокимият қарор доштанд. Қувваҳои ҳукуматӣ, ки тарафдори рушди дунявии кишвар буданд, барои ҳифзи тартиботи мавҷуда мубориза мебурданд. Дар баробари онҳо, иттиҳоди мухолифон, иборат аз гурӯҳҳои гуногун талаб менамуд, ки дар идоракунии давлатӣ бештар ғояҳои динӣ истифода шавад. Ҳадафҳои мухолифин гуногун буданд ва ин мухолифатҳо боиси заиф шудани сохторҳои давлатдорӣ, афзоиши хушунатҳо ва фурӯпошии иқтисодӣ гардиданд. Дар ҳамин замина, Иҷлосияи XVI ба як майдони муҳими муколама ва муҳокимаи созанда барои пайдо кардани роҳҳои ҳалли мушкилоти кишвар табдил ёфт.
Ба ҷуз аз ихтилофоти дохилӣ, Тоҷикистон дар ин давра таҳти фишори қувваҳои беруна низ қарор дошт. Қувваҳои мухолиф манфиатҳои гурӯҳиву ҳизбии худро аз манфиатҳои миллии Тоҷикистон боло гузошта, бо дастгирӣ ва маблағгузории нерӯҳои хориҷӣ талош намуданд дар кишвар давлати исломӣ таъсис диҳанд. Нокомии онҳо дар сафарбаркунии нерӯҳои солими ҷомеа вазъиятро мураккабтар кард. Шикасти мухолифини исломгаро дар интихоботи президентии соли 1991 ва эътироф накардани натиҷаҳои интихобот аз ҷониби онҳо низ боиси авҷ гирифтани нооромиҳо гардид. Дар натиҷа, мухолифин бо дастгирии молиявӣ ва роҳнамоии сарпарастони хориҷӣ ба майдоннишиниҳои ғайриқонунии тӯлонӣ шурӯъ намуданд, ки вазъияти кишварро боз ҳам муташанниҷтар сохт.
Кишварҳои ҳамсоя бошанд, хусусан Русия ва Ӯзбекистон, аз паҳн шудани ноустуворӣ дар минтақа ва хатари густариши ҷанги шаҳрвандӣ дар ҳудуди худ хавф доштанд. Ин давлатҳо барои дастгирии ҳукумати амалкунанда, ки ба муқовимати мухолифон рӯ ба рӯ буд, кӯмакҳои сиёсӣ ва низомӣ мерасонданд.
Гарчанде фишорҳои хориҷӣ ва муколамаҳои беруна дар ҳалли низоъ муҳим буданд, қарорҳое, ки дар Иҷлосияи XVI қабул гардиданд, асосан ба манфиатҳои дохилии кишвар ва талаботи мардум равона гардида буданд.
Интихоби Эмомалӣ Раҳмон ба вазифаи Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Иҷлосияи XVI яке аз рӯйдодҳои калидӣ буд, ки самти рушди сиёсӣ ва иҷтимоии кишварро тағйир дод. Раҳбарии Эмомалӣ Раҳмон ба устувории сиёсӣ ва оғози раванди сулҳи миллӣ мусоидат намуд. Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун шахсе, ки ба ҷустуҷӯи созиш ва оштии миллӣ азм дошт, тавонист шароитеро фароҳам оварад, ки боиси музокирот бо мухолифин ва баъдан ба имзои созишномаи сулҳ дар соли 1997 гардид.
Эмомалӣ Раҳмон на танҳо ба ҳифзи давлатдории дунявӣ таваҷҷӯҳ мекард, балки инчунин нақши муҳим дар ташкили раванде бозид, ки ҷомеа аз низоъҳои дохилӣ барояд ва ба барқарорсозии кишвар мусоидат кунад. Ин шахсият дар оғози давраи нави сиёсии Тоҷикистон ва таҳкими сохторҳои давлатӣ дар давраҳои баъдӣ саҳми бузург дошт.
Тоҷикистон пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ бо як буҳрони шадиди иқтисодӣ рӯ ба рӯ шуд. Бозорҳои анъанавӣ ва дастрасӣ ба кумакҳои молиявӣ аз даст рафта буданд, ки ин боиси фурӯпошии саноат ва бахши кишоварзӣ гардид. Қисми зиёди инфрасохтори кишвар хароб шуда буд, ва бахшҳои иҷтимоӣ, аз қабили тандурустӣ ва маориф, қариб ки фаъолият намекарданд.
Дар Иҷлосияи XVI, ҳукумат барои барқарорсозии иқтисоди кишвар чораҳои гуногун андешид. Барномаҳои нав барои эҳёи соҳаҳои калидии иқтисод, аз ҷумла барқарор кардани кишоварзӣ ва саноат қабул шуданд. Ҳамчунин, барномаҳои кӯмак ба аҳолии осебдида аз ҷанги шаҳрвандӣ таҳия гардиданд.
Гарчанде ин ислоҳот дар муҳлати кӯтоҳ натиҷаи мушаххас надоданд ва мардум бо мушкилоти иҷтимоӣ, ба монанди бекорӣ ва камии маводи ғизоӣ рӯ ба рӯ шуданд, дар дарозмуддат онҳо тавонистанд, ки иқтисоди кишварро барқарор кунанд ва заминаи рушди минбаъдаро фароҳам оваранд.
Яке аз натиҷаҳои муҳимтарини Иҷлосияи XVI ин оғози раванди оштии миллӣ буд. Дар шароите, ки кишвар ба як ҷанги дохилӣ печида буд, ин раванди оштӣ на танҳо барои қатъи низоъ, балки барои сохтани заминаҳои сулҳу субот дар оянда нақши калидӣ бозид. Оштии миллӣ дар Тоҷикистон на танҳо ба хотимаи ҷангҳои дохилӣ мусоидат кард, балки шароите фароҳам овард, ки ҷомеа аз низоъҳои сиёсӣ раҳо шавад ва ба рушди иқтисодӣ ва иҷтимоӣ диққати бештар диҳад.
Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо ба устувории сиёсӣ, балки ба оғози ислоҳоти муҳим дар соҳаҳои иқтисод, иҷтимо ва сиёсат мусоидат кард. Бо таъсиси заминаҳои сулҳи миллӣ, кишвар тавонист, ки дар арсаи байналмилалӣ эътибори худро барқарор кунад ва ба рушди иқтисодӣ равона шавад.
Ҳамин аст, ки Иҷлосияи XVI ба яке аз рӯйдодҳои калидии таърихи муосири Тоҷикистон табдил ёфт ва мардуми шарифи Тоҷикистон онро ҳамчун як санаи таърихӣ дар ҳаёти халқи тоҷик таҷлил менамоянд.
Миллати тоҷик ва тамои шаҳрвандони Тоҷикистон шоҳиди онанд, ки Президенти маҳбуби кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ба савганди худ содиқ монда, ба ваъдаҳои додаашон вафо карданд. Маҳз бо назардошти чунин заҳматҳо, сифатҳои баландпояи роҳбарӣ ва саҳми арзандаи Эмомалӣ Раҳмон, пеш аз ҳама, дар ташаккули давлатдории навини тоҷикон, эҳёи давлати миллӣ, таъмини сулҳу ваҳдати миллӣ ва боло бурдани нуфузу эътибори байналмилалии Тоҷикистон, Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2015 лоиҳаи Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат»-ро таҳия ва баррасӣ намуд. Пас аз такмил ва таҷдиди назар, Қонуни конститутсионии мазкур аз 14 ноябри соли 2016 мавриди амал қарор гирифт.
Ҳар сол дар ин рӯз мардуми кишвар Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҷашн мегиранд, ки ин пеш аз ҳама, эҳтиром ва арҷгузорӣ ба хизматҳои арзандаи Пешвои муаззами миллат мебошад. Ин ҷашн ифодаи ихлоси самимӣ ба давлату миллат, кишвари обод ва зебо, ваҳдати пойдори миллӣ ва ба дастовардҳои давлати президентӣ аст, ки зери роҳбарии оқилонаи Пешвои миллат ба даст омадааст.
Дар фарҷом ҳайати кормандон ва дар симои онҳо тамоми сокинони кишварро бо таҷлили Иҷлосияи XVI Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз самими қалб табрику таҳният гуфта, бароятон саломатӣ, осудагию оромӣ ва саодатро таманноо дорам.
Директори Институти физикаю техникаи ба номи С.У. Умарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, д.и.ф.м.,
Зарифзода Афзалшоҳ Қаҳрамон
