Ҳафткӯл – яке аз силсилакӯлҳои мавзеъҳои табии Тоҷикистон мебошад. Ҳафткӯл дар кӯҳистони Фон қаторкӯҳҳои Зарафшон воқеъ аст.
Мавзеъи табиӣ
Кӯҳҳои Фон қисмати баландтарини қаторкӯҳҳои Зарафшон буда, аз шарқ бо дарёи Фондарё ва аз қисмати ғарб бо силсилаи кӯлҳои Марғузор ва дарёи Шинг иҳота шудааст. Дар кӯҳҳои Фон беш аз 30 кӯли дорои оби шаффофу сард мавҷуд аст, ки аз қуллаҳои барфпӯши кӯҳӣ сарчашма мегирад. Кӯлҳо дар бари кӯҳпораҳои наву кӯҳнаи лагжида ҷойгир аст, ки он дар натиҷаи обшавӣ ва ҷойивазкунии пиряхҳо ба вуҷуд омадааст. Дар миёни онҳо кӯлҳои Марғузор ё Ҳафт нозанини Шинг бо хусусиятҳои худ фарқ мекунад. Кӯлҳои Марғузор аз ҳафт кӯли фирӯзаранг иборат буда, силсиламонанд тавассути водии васеи дарёи Шинг ҷорӣ мешавад. Кӯли аз ҳама пасттарин дар баландии 1598 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир шуда, кӯли дуввум дар баландии 1701 метр ва ҳамин тавр ҳар кадоме аз кӯлҳо аз дигаре болотар ҷойгир шуда, яке аз дигаре зеботар аст ва тамошои кӯлҳои баландтар душвортар аст, зеро роҳи он мушкилгузар аст. Кӯли охирин дар баландии 2400 метр воқеъ гардидааст. Сокинони маҳаллӣ мегӯянд, ки ҳар касе аз тамошои он баҳра бигирад, тамоми умр хушбахт хоҳад буд. Кӯлҳои Марғузор ва бахусус кӯли Мижгон бо ранги ғайриоддии обаш хеле зебо мебошад. Нуриҳои минералии дар об ҳалгардида ҳатто ба кафки оби дарёи шӯхи Шинг низ ранги осмонӣ медиҳад. Вақте дарёи саркаши Шинг ба кӯл ворид гардида, ором мешавад, оби он ба худ ранги ғализи кабуд ва бунафшрангро мегирад.
Ривоятҳои халқӣ
Дар бораи пайдоиши кӯлҳои мазкур ривояте мавҷуд аст, ки замоне дар ин дара оҳангаре сукунат доштааст, ки соҳиби 7 духтари нозанине будааст. Рӯзе ҳокими ин мавзеъ духтари хурдии оҳангарро дида, ба ӯ ошиқ мешавад. Падари духтар розӣ буд, ки ӯро ба никоҳи ҳоким дарорад, вале худи духтар ба ҳеҷ ваҷҳ намехост, ки ҳамсари ин марди пир гардад. Ва духтари зирак ба чунин қарор омад, ки барои ба шавҳар баромадан назди хостгорон шартҳои худро мегузорад, зеро бовар дошт, ки ҳокими пир аз иҷрои шарти ӯ ҳеҷ гоҳ баромада наметавонад, Ҳокими солхӯрда гӯё аз нерӯи ишқ болу пар гирифта бошад, ки шарти гузоштаи духтари оҳангарро дар зарфи 40 рӯз ба ҷо оварда, як қасри зебои тиллоие бунёд намуд. Духтари ҷавон чораи дигаре наёфта, дар рӯзи тӯй бо либоси арӯсӣ аз боми қаср худро ба замин меафканад ва ҷон медиҳад. Гӯё дар ҷойи фавти ӯ кӯли Мижгон пайдо шуда, кӯлҳои дигар аз ашки хоҳарони ӯ ба вуҷуд омадааст. Ривояти дигар ҳамин, ки дарёчаи Шинг беҳад беқарору шух будааст. Ҳеҷ намехоҳад байни кӯҳҳо ором ҷорӣ шавад. Аммо ин ба кӯҳҳо намефорад ва дарёчаро сарзаниш мекунанд ва пеши раҳашро мебанданд. Акнун ба дарёча лозим меояд, ки дар ҳафт ҷо таваккуф карда, баъдан ба водӣ ҷорӣ шавад. Ҷиҳати илмиш бошад, онро ба заминларза вобаста медонанд, ки дар натиҷа дар чанд ҷойи шингдарра кӯчиши кӯҳ анҷом мешавад ва пеши раҳи дарёча баста мегардад. Ин ходиса айнан монанд аст ба хаводиси кули Сарез ва ё Искандаркул.
Мижгон
Мижгон ном дорад кули аввал. Аз ҷиҳати сохт ва шакл ба мижгон ҳеч рабте надорад, аммо дар зебоӣ аз он зеботар мебошад. Нисбат ба кулҳои баъди садранг асту хеле соф. Вобаста бо вазъи боду ҳаво ранги бунафш, нилоби сурх, кабуд ва дигар рангҳоро низ мегирад. Нисбат ба дигар кулҳои Шингдара дар поёноби дарё аз сатҳи баҳр дар баландии 1596 метр вокеъ аст. Аз эҳтимол дур нест, ки чанд бор вайрон ҳам шудааст. Ҷуқурии кули Мижгон ба 20 метр мерасад ва дар 0,05 км мураббаъ масоҳати худро ҷой кардааст.
Соя
Кули навбатӣ Соя унвон гирифтааст, ки номаш бо вижагиш ҳамрадиф аст. Дар андаки рӯз кулро соя зер мекунад ва ранги кул тиратоб мешавад. Атрофи ҳар кулро чанд деҳае печондааст, аммо шояд аз камзамини бошад мардум гирди Сояро ҳамчу маскан барои худ написандидаанд. Кули Соя аз сатҳи баҳр дар баландии 1700 м ҷойгир шуда, 100 метр паҳни дорад. Мардум мушоҳида кардаанд, ки паррандае ҳар субҳу шом аз кули якум то кули ҳафтум ва баръакс парвоз карда ҳамаи кулҳоро аз тор назорат мекунад.
Ҳушёр
Кӯле, ки бар ба бари кӯли Соя ҷой шудааст, Ҳушёр мебошад. Аз ин кӯл мардуми деҳаи Гурдара истифода мекунанд. Новобаста ба ном воқеан ҳам ин дара ғарки гул будааст ва гулистонеро мемонад. Якбора чанд намуди зиркро аз ин дара ҷамъовари кардан мумкин аст. Мардуми деҳоти гирду вано тирамоҳ ба Гурдара барои зиркғункунӣ мефароянд ва ин шуғли асосии эшон дар ин фасли сол мегардад. Ба зебоии Гурдара кӯли Ҳушёр ҳусни хосро зам кардааст. Ранги кӯли Ҳушёр бо кабудиаш андак аз кулҳои дигар тафовут дорад, зеро рӯшантар аст.
In Soviet times, the Marguzor Lakes camp site was located on the lake, but once a mudflow descended from the mountains, which swept it away, leaving only traces of foundations. All this creates an areola of danger, but the lake looks quite calm and in clear weather you can watch schools of fish swimming calmly in clear water.
Нофин
Нофин – кулест пур аз муаммо, сир ва ривояту устураҳои қадима. Ранги ин кул сурх аст ва ривоят ҳам аз ҳамин ҷо сарчашма мегирад. Ва акнун ҳамин тавр ҳар ҳафта ранги кул моил ба сурхӣ мекардааст. Мардуми маҳалӣ чандин бор инро мушоҳида кардаанд. Нофин маънои мобайн ва ё худ марказро дорад. Болои он деҳаи Рарз ҷойгир мебошад. Мавқеъи географии Рарз шароит муҳайё кардааст, то марҳилаи аввали асримиёнаги ин мавзеъ чун минтақаи назорати интихоб шавад. Тобеъи Панҷакенти қадим будааст. Ҳокимони Суғд аз Самарқанду Бухоро барои фароғат ва истироҳат ва фориғ шудан аз ташвиши корҳои давлатдорӣ меомадаанд. Ҳоло ҳам агар гузари нафаре аз сайёҳон ба ин ҷо афтад, пеш аз тамдиди роҳи сафар дар Рарз таваккуф мекунанд. Кули Нофин аз сатхи бахр дар баландии 1179 м ҷойгир шудааст. Андозаи кул 0,58 км мураббаъ масохат дорад ва 2750 м тул мекашад, бараш кариб 182 м, чукуриш 41,3 м – ро ташкил медиҳад. Хадс мезананд, ки Оби он кариб ба 6 млн. мукааб мерасад. Гурунтош муйсафеди махаллӣ замоне ба ин ҷо намудҳои гуногуни моҳӣ аз қабили гулмоҳӣ ва ширмоҳӣ овардааст ва аз ҳамон вакт кули Нофин мавзеи моҳигирии сокинону сайёҳон шудааст.
Хурдак
Оби Нофин аз ҳисоби наҳрчаи Ангор пур мешавад ва аз кули панҷум Хурдак мерезад. Ин кул бо исмаш мувофиқ мебошад, зеро дар байни ҳама кулҳо кучактар аст. Як бор дар ин кул нерӯгоҳ ҳам сохтаанд, ки тамоми дараи Шингро бо барқ таъмин мекард. Кули Хурдак аз сатҳи баҳр дар баландии 1183 м ҷой гирифта 240 м дарозӣ ва 0,025 км мураббаъ масоҳат дорад. Табиати ин ҷо то ҳадде нотакрор аст, ки гул даруни санг ҳам ҳоким аст.
Марғзор
Бе ягон мушкилӣ то кули 6-ум, яъне кули Марғзор расидем. Ин кул нисбат ба дигар кулҳои ҳафтгона калонтар аст. Дар баландии 2139 воқеъ буда, 178 метри мурабаъ об гирифтааст, 2650 м тул мекашад. Шоҳидон мегуянд, ки дар гузашта сатҳи об боз ҳам баландтар будааст ва аз сабаби боло шудан аз даргот сатҳи он 25 метр коҳиш ёфтааст. Дар аёми баҳору тобистон гирду атрофи он аз ҳисоби гулу гиёҳҳо кабуд мешавад, аз ин хотир онро Марғзор номидаанд. Ҷои писандидаи сайёҳон аст. Мардум дар болои он деҳаи оби ҳайёт ва канораш деҳаи Чакиро обод кардаанд. Аз ин кул пулакчамоҳӣ шикор кардан мумкин аст.
Ҳазорчашма
Об ба дохили кули Ҳазорчашма аз ду тараф аз дарахти сурх ва Марғзор ҷорӣ мешавад. Эҳтимол аз сабаби сард будани об ғайр аз курмоҳӣ дигар намуди ҷонварони зериобӣ зиндагӣ наметонанд бикунанд. Ин кул дар дараи нисбатан васеъ ҷойгир аст. Ин аст, ки сокинони маҳаллаҳои поёни Оби ҳаёт, Сари сангпул, сойи Марғзор ин мавзеъро тобистони дароз ҳамчун чарогоҳ истифода мебаранд. Ҳатто оғилҳои худро дар ҳамин ҷо бунёд кардаанд. Кули Ҳазорчашма нисбат ба дигар кулҳо сабуру ором аст ва рангаш сиёҳчатоб мебошад. Аҷиб он ки аз Ҳафткул танҳо кули Марғзор ва Ҳазорчашма дар фасли дай ях мебанданд ва барои мардум ҳамчун пул хидмат мекунанд. Обдави ин кулҳо моро мутахаййир кард. Яъне аз кули 7-ум ба кули 6-ум об ба таври муқаррарӣ тавассути дара ҷорӣ мешавад. Кули 6-ум обрав надорад ва поёноби он гум мешавад оби он бо тайи замин ба кули 5-ум мерезад. Болои он мардум хона андохтаанд. Ва ин раванд то кули поёни айнан ҳамин хел идома меёбад. Хуллас омилҳои зиёде хастанд, ки қодиранд чӣ меҳмонони дохилӣ ва чӣ сайёҳони хориҷиро ба ин мавзеи бисёр ҷалб кунад.
Минтақаи сайёҳии Тоҷикистон
«Ҳафткӯл» дар ҳифз ва истифодаи мероси табии ҷумҳурӣ мебошад. Дар ин мавзеъ, ки ба яке аз минтақаи сайёҳии Тоҷикистон (минтақаи туристии водии Зарафшон) табдил ёфтааст, сайёҳони зиёде меоянд.
